Cứng rắn một cách vụng về

Mỹ và đồng minh Thổ Nhĩ Kỳ đang rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng. Quan hệ giữa hai bên thường căng thẳng nhưng tóm lại, họ vẫn giữ một số bất đồng trong giới hạn đồng ý được. Điều đó giờ đó không còn nữa.

Phần lớn trách nhiệm bị dồn lên Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan – người đang áp dụng 1 chính sách bán hàng đối ngoại khiến toàn bộ đồng minh truyền thống và đa số láng giềng xa lánh. Trong 1 bài viết trên báo The New York Times gần đó, ông Erdogan đưa ra danh sách dài một số bất bình của nước này có Mỹ. Danh sách tương tự của Mỹ cũng dài không kém.

Trên bình diện quốc tế, ông Erdogan đảm nhận vai trò không ngừng nghỉ thách thức lợi ích của Mỹ. Thổ Nhĩ Kỳ đang tăng cường quan hệ có Iran, trong đó có việc hỗ trợ phá vỡ một số một sốh thức trừng phạt của Washington nhằm vào Tehran; trợ giúp một số phong trào thánh chiến ở Syria, bao gồm 1 số nhóm điện thoại có al-Qaeda; quan hệ gần gũi có phong trào Hamas của Palestine, giúp đỡ một số phần tử Hồi giáo cực đoan ở Libya và hơn cả là cải thiện quan hệ có Nga.

Bên cạnh đó, ông Erdogan cho bắt giữ công dân nước ngoài và nhân viên lãnh sự để dùng làm đòn bẩy chính trị – bị nhiều người gọi là “ngoại giao con tin”. Đồng minh đôi khi có một số khác biệt và bất đồng. Những vấn đề nói trên lại cho thấy điều gì đó hoàn toàn khác: Một đồng minh cũng có thể là 1 đối thủ chiến lược.

Tuy nhiên, cũng có một số nguồn gốc chính đáng để Mỹ uốn nắn lại mối quan hệ này. Việc bị Washington tuyệt giao chưa chắc sẽ cải thiện bất cứ hành vi nào nêu trên của Ankara. Hơn nữa, địa điểm của Thổ Nhĩ Kỳ trong hàng ngũ NATO – Ankara chẳng thể bị “tống” khỏi tổ chức này nhưng có thể tự rời đi sẽ tiếp tục là vấn đề khó xử lý. Điều đó có lẽ giải đáp nguồn gốc Moscow ra sức thu hút Ankara xa rời Washington. Thêm nữa, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn giữ vai trò đáng kể trong nhiều vận hành của NATO và là 1 đối tác trong một số chương trình vũ khí quan trọng. Ở cấp độ căn bản hơn, đó là đất nước rộng lớn trong 1 khu vực quan trọng. Một Thổ Nhĩ Kỳ ổn định và thành công về kinh tế có lợi cho mọi người.

Đối mặt có một số thực ở đó, giới chức Mỹ đã nỗ lực dàn xếp bất đồng và đưa quan hệ có Thổ Nhĩ Kỳ trở lại quỹ đạo, chủ yếu thông qua dỗ dành hòa dịu và một số cam đoan thầm kín. Chính sách cứng rắn của chính quyền Tổng thống Trump mới bắt đầu trong tháng này là 1 một sốh tân đáng hoan nghênh. Tuy nhiên, chính sách bán hàng này đến quá trễ và được triển khai vụng về.

Các vấn đề chiến lược lẽ ra có thể giải quyết thuận lợi hơn nếu Mỹ có lập trường mạnh mẽ hơn đối có một số hành động vi phạm rõ ràng một số nguyên tắc quan hệ quốc tế. Khi một số nhân viên an ninh của ông Erdogan tấn công một số nhà báo và người biểu tình ôn hòa ở Washington năm 2016, hầu như không gợn lên làn sóng phản đối nào. Năm 2017, lực lượng an ninh của nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ tái diễn hành động đó trong 1 vụ tấn công đẫm máu hơn. Lần này, quốc hội Mỹ ít nhất cũng có 1 số hành động tượng trưng và Bộ Ngoại giao lên tiếng phản đối. Một số đối tượng bị cáo buộc nhưng rồi lại được xí xóa hồi tháng 3 trước thềm chuyến thăm của Ngoại trưởng Mỹ khi bấy giờ là ông Rex Tillerson tới Thổ Nhĩ Kỳ. Quyết định đó đã nêu bật chính sách bán hàng nhân nhượng thất bại của cả chính quyền ông Barack Obama và ông Trump.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan ở Hội nghị Thượng đỉnh NATO ở Brussels – Bỉ vào tháng 7. Ảnh: REUTERS

Tổng thống Trump vẫn hay tỏ ra thân thiện công khai có ông Erdogan. Nhiều người hẳn từng xem đó là dấu hiệu họ có thể gắn kết và tạo ra mối quan hệ mới nồng ấm hơn. Tuy nhiên, hy vọng tan tành sau khi Thổ Nhĩ Kỳ bắt giữ mục sư Mỹ Andrew Brunson – người đang đối mặt một số cáo buộc khủng bố. Tổng thống Trump xoáy trọng tâm vào trường hợp của ông Brunson trong đàm phán có người đồng cấp Thổ Nhĩ Kỳ, thúc ép Ankara phải thả người này.

Việc ông Trump coi trọng số phận của mục sư Brunson không có gì bất ngờ bởi đó là vụ việc gây chú tâm đáng kể trong cùng đồng một số người theo đạo Tin Lành – 1 bộ phận quan trọng trong nhóm cử tri ủng hộ nhà lãnh đạo Mỹ. Tuy nhiên, sự tập trung này đã làm suy yếu địa vị của Mỹ. Đầu tiên, nó dường như bỏ qua một số tù nhân Mỹ (đang bị giam ở Thổ Nhĩ Kỳ) đáng được đối xử công bằng khác. Thứ hai, nó củng cố niềm tin của ông Erdogan rằng Mỹ không đặc trưng quan tâm tới pháp trị và rằng chính sách bán hàng Trung Đông của Mỹ được định hình bởi sự xem thường người Hồi giáo. Thứ ba và cũng là điểm quan trọng nhất, nó gợi mở cho Tổng thống Erdogan rằng ông có trong tay 1 con tin giá trị ghê gớm.

Chính quyền của ông Trump dàn xếp một số sai lầm này bằng nỗ lực đàm phán 1 thỏa thuận để trả tự do cho ông Brunson. Chi tiết đàm phán vẫn còn bí ẩn nhưng dường như giới chức Nhà Trắng hy vọng sẽ đạt được mục đích bằng một sốh giải thoát 1 công dân Thổ Nhĩ Kỳ bị bắt giữ ở Israel và phóng thích sớm ông chủ ngân hàng Hakan Atilla của Thổ Nhĩ Kỳ bị giam ở Mỹ vì vi phạm lệnh trừng phạt Iran.

Thỏa thuận này cuối cùng dường như đã thất bại bởi ông Trump hết chịu nổi sau khi ông Erdogan muốn Washington nhượng bộ nhiều hơn. Việc chọn thuế quan làm phương tiện chính để trừng phạt Thổ Nhĩ Kỳ được cho là chọn lọc chưa thấu đáo của Mỹ. Kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ đang bên bờ khủng hoảng và một sốh thức trừng phạt của ông Trump khiến tình hình thêm tồi tệ, cho phép ông Erdogan đổ lỗi Mỹ gây ra cơn hỗn loạn này.

Trong ngoại giao, cây gậy cũng như củ cà rốt là 1 công cụ hữu dụng nếu chúng đem lại kết quả có lợi cho nước nhà. Nhà Trắng đã rơi vào 1 cuộc hôn nhân không hạnh phúc và hướng tới 1 cuộc ly hôn giận dữ và bất hạnh không kém (có Ankara).