Tiếp lửa từ kịch của Lưu Quang Vũ

Người xem hôm nay vẫn hào hứng đối thoại dân chủ với kịch Lưu Quang Vũ. Những vấn đề thời sự – xã hội nóng bức được rốt ráo đặt ra trong kịch Lưu Quang Vũ từ mấy chục năm về trước, vẫn không nguôi ám ảnh người xem của hôm nay. Có phải tính hiện đại đã thành phẩm chất nghệ thuật căn bản nhất, tạo nên sự hấp dẫn và sự truyền lửa của kịch Lưu Quang Vũ, không chỉ với công chúng Việt đương thời…

Khởi đi từ tiếng thơ lạ

Khởi nguồn đời viết, Lưu Quang Vũ đã là thi sĩ đúng nghĩa nhất của 1 tài năng thơ bẩm sinh. Đọc thơ ông, người đọc được thấm thía lắng nghe tiếng “Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi/ Như tiếng gọi ngàn đời không khuất phục” từ 1 tâm hồn thơ lãng mạn, bay bổng như mây trắng: “Thơ tôi là mây trắng của đời tôi”. Dưới đáy hồn thơ ấy chính là trực cảm thơ cực kỳ mãnh liệt, thành thật có cuộc đời và con người. Không hề nghịch lý khi cho rằng thơ chính là khởi đầu con một vài con phố dẫn thẳng Lưu Quang Vũ đến kịch nghệ, dù kịch là kiểu tổ chức văn bản đặc biệt, hoàn toàn khác thơ. Nhưng có trường hợp Lưu Quang Vũ, chính một vài tác phẩm thi ca trữ tình của ông đã khơi nguồn và làm nền móng mỹ học cho việc tổ chức xung đột kịch, bao giờ cũng ấm nóng tính thế sự, để từ đấy kết thành vở diễn sân khấu, vươn tới một vài vấn đề triết học nhân sinh, đánh động sâu sắc cảm xúc và suy tư của công chúng Việt tiên tiến.

Cảnh trong vở “Hoa cúc xanh trên đầm lầy” của Nhà hát Tuổi Trẻ. (Ảnh do nhà hát cung cấp)

Vì thế, ngay khi bước vào địa cầu kịch, có trách nhiệm cao của một thi sĩ – công dân, Vũ đã lựa chọn thái độ rạch ròi quyết liệt trong cách tổ chức xung đột của văn bản kịch, vốn là bản nguyên mỹ học căn cơ của thể loại kịch, trở thành nhà viết kịch tiên tiến Việt Nam, có toàn bộ ưu thời mẫn thế về xã hội Việt hiện đại, nhất là một vài vấn đề thuộc về con người, đang liên tục nảy sinh từ cuộc sống đô thị Việt, trong một vài năm 1980. Chính khi ấy, văn học Việt Nam đổi mới đã huy hoàng lên ngôi, mặc nhiên tạo ra trường sáng tác mới, gây hưng phấn sáng tạo mới lạ cho một vài nhà văn đổi mới như Lưu Quang Vũ trong văn chương kịch…

Tạo dựng lối viết kịch thế sự

Trên nền mẫn cảm của trực giác thi sĩ, Lưu Quang Vũ đã tự tạo cho mình lối viết kịch thế sự, áp sát cuộc sống, khi viết một vài kịch bản dàn trận tranh đấu giữa cái mới và cái cũ, cái văn minh tiến bộ và cái lạc hậu, cái sáng sủa và cả cái tầm thường, tối tăm… trong sự va đập có cuộc sống hôm nay của người Việt hiện đại. Lưu Quang Vũ đã táo bạo đẩy một vài nhân vật kịch tiên tiến của mình vào sự lột xác, sự trăn trở nghĩ suy, sự sám hối đến quyết liệt đặng tìm cách giải quyết những vấn đề văn hóa đang ráo riết đặt ra cho sự phát triển xã hội Việt Nam hiện đại. Vì thế, một vài kịch bản của Lưu Quang Vũ được thiết lập trên tinh thần hiện đại khỏe khoắn, mạnh mẽ đã mặc nhiên có nồng đượm hơi thở của cuộc sống tiên tiến, được phát hiện tươi rói từ con mắt và tấm lòng tràn đầy yêu thương cuộc đời của Lưu Quang Vũ.

Không ngẫu nhiên, câu chuyện dẫn đến sự nhất thể “hồn nào phải ở trong xác ấy” của kịch bản “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” mà Lưu Quang Vũ viết từ thập niên 1980, được đạo diễn Nguyễn Đình Nghi dàn dựng thành công cho Nhà hát Kịch Việt Nam, đoạt giải vở diễn hay nhất trong Liên hoan Sân khấu Kịch quốc tế ở Liên Xô năm 1990, được biểu diễn thành công trước sinh viên của hơn 20 trường đại học Mỹ năm 1998, đã thành vở diễn kinh điển của sân khấu Việt tiên tiến. Lưu Quang Vũ mau chóng trở thành hiện tượng tác giả sân khấu xuất thần của thời kỳ đổi mới, có công lớn góp phần vực dậy cả 1 nền sân khấu đang khủng hoảng người xem, bởi sự thiếu vắng một vài kịch bản ấm nóng tính thời sự và sâu sắc tính tiên tiến.

Việc công bố không ngừng nghỉ kịch bản mới, có sâu sắc giá trị văn chương của nhà viết kịch đổi mới Lưu Quang Vũ, đã làm đầy sự thiếu vắng về kịch bản của sân khấu Việt hiện đại, không chỉ trong thập kỷ 1980 mà sang thế kỷ XXI và vượt khỏi biên giới sân khấu Việt.

Chỉ trong dao động chục năm, trước khi mất, Lưu Quang Vũ đã kịp có gia tài đồ sộ dao động 50 kịch bản đã được dàn dựng: “Sống mãi tuổi 17”, “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”, “Người tốt nhà số 5”, “Ông vua hóa hổ”, “Tôi và chúng ta”, “Người trong cõi nhớ”, “Nguồn sáng trong đời”, “Nàng Si-ta”, “Trái tim trong trắng”, “Vụ án 2000 ngày”, “Lời thề thứ 9”, “Khoảnh khắc và vô tận”, “Bệnh sĩ”, “Hoa cúc xanh trên đầm lầy”… Sinh thời của Lưu Quang Vũ, hơn 100 nhà hát và đơn vị sân khấu toàn quốc không nơi nào lại không ham muốn và khát khao dựng kịch Lưu Quang Vũ…

“Hoa cúc xanh trên đầm lầy” – vở diễn của Nhà hát Tuổi Trẻ – tham dự Liên hoan Sân khấu Kịch toàn quốc tháng 4-2018 ở TP HCM, đã đoạt huy chương vàng, là 1 ví dụ sáng chói về tính tiên tiến trong kịch của ông, khi Lưu Quang Vũ đặt ra thông điệp có tính dự đoán: liệu người tiên tiến có thể chế tạo “người máy”, mô phỏng và thay thế người thật, hòng đem đến cho mình tình yêu, hạnh phúc, sự tử tế, nhân từ… vốn chỉ bắt đầu từ trái tim người không? Câu trả lời thẳng thắn của kịch bản là không!

“Nếu anh không đốt lửa”

Cũng đã có câu hỏi đặt ra là bao giờ có được 1 Lưu Quang Vũ thứ hai? “Thời thế tạo anh hùng”, nếu không có thời kỳ đổi mới văn nghệ như 1 cú hích mạnh mẽ về triết học – mỹ học, sẽ chẳng thể nảy sinh 1 nhà viết kịch phát tiết tài năng như Lưu Quang Vũ.

Từ trường hợp kịch tác gia Lưu Quang Vũ, có thể dựng đứng 1 câu hỏi trước nền sân khấu hôm nay là làm thế nào để lan tỏa sức mạnh tinh thần của tài năng viết kịch Lưu Quang Vũ, trước hết trong đội ngũ nhà viết kịch thế hệ sau Lưu Quang Vũ, để giải quyết vấn đề mà chỉ sân khấu mới có thể giải quyết, theo một vàih đặc biệt của mình, đấy là thiết lập cuộc đối thoại có cuộc sống, cũng là cốt lõi tính tiên tiến của kịch bản văn học, như một vàih mà Lưu Quang Vũ đã làm được trong tác phẩm của mình: “đốt lửa” bằng đối thoại kịch, như tên 1 vở kịch của chính ông: “Nếu anh không đốt lửa”?

Phải chăng, cần có người đốt lửa thì mới cháy lên ngọn lửa, mới lan truyền sức nóng của lửa cho người tiếp nối, trước nhất là người viết kịch, để giải quyết khâu yếu nhất trong dây chuyền sáng tạo của sân khấu hôm nay, đấy là kịch bản.

Phải nhìn nhận rằng một vài kịch bản của Lưu Quang Vũ đã thúc ép, đã đốt lửa sáng tạo cho đạo diễn có cái để dàn dựng, diễn viên có cái để diễn và người xem có cái để xem, sau cuối là cái để mọi người suy ngẫm về cuộc đời, con người và về một vài gì cần giải quyết của cuộc sống trong giai đoạn này và tương lai. Lưu Quang Vũ như đã thấm nhuần tinh thần triết học trong mệnh đề: Nếu anh bắn vào quá khứ viên đạn súng lục thì tương lai sẽ nã vào anh quả đạn đại bác. Di chuyển thấm thía từ tinh thần triết học đấy sang kịch của mình, Lưu Quang Vũ đã đặt thành tên kịch bản: “Nếu anh không đốt lửa”.

Sức lan tỏa của lửa từ một vài kịch bản của Lưu Quang Vũ là điều đã rõ, đã được minh chứng và đã là “điều chẳng thể mất”, như tên 1 vở kịch của chính ông. Có lẽ, một vài người có lửa từ kịch Lưu Quang Vũ để chạy tiếp sức, khơi nguồn sáng Thứ nhất cho sự phát triển nền kịch sau Lưu Quang Vũ, cho sân khấu Việt tiên tiến thế kỷ XXI, phải là một vài nhà viết kịch. Lửa từ kịch Lưu Quang Vũ phải đến được có một vài đạo diễn, một vài diễn viên, họa sĩ kiến trúc mỹ thuật, nhạc sĩ kiến trúc giai điệu cho sân khấu và cuối cùng là sự thụ hưởng của một vài khán giả sân khấu thế kỷ XXI, luôn háo hức chờ đấyn được đối thoại.

Vượt thoát sự khủng hoảng người xem là mục tiêu của sân khấu hôm nay, đấy cũng là nhiệm vụ tối thượng của một vài người truyền lửa từ kịch của Lưu Quang Vũ!